नयाँ फौजदारी संहिताको व्याख्या

१ सय ६५ वर्षदेखिको कानुन र ५५ वर्षयताको मुलुकी ऐनलाई समयसापेक्ष बनाउन जरूरी थियो। त्यसैले नयाँ मुलुकी संहिता बनाइएको हो। नयाँ संहितामार्फत् दण्डहिनताको स्थितिलाई अनुशासित समाजमा रूपान्तरण गर्न खोजिएको छ। त्यसैले फौजदारी न्यायप्रणालीमा यसले ठूलो परिवर्तन गर्नेछ।

पहिलेको मुलुकी ऐनमा फौजदारी न्यायको सिद्धान्त थिएन। हामीकहाँ न्यायाधीशले किताब पढेको भरमा कुनै सिद्धान्तको नाम सापटी लिएर फैसलामा लेख्नुपर्थ्यो।

अब भने फौजदारी न्यायका हाम्रा सिद्धान्त यी हुन् भनेर लेखियो। तिनलाई कानुनी दर्जा दिइयो।

जस्तो, कसुरमा दोहोरो सजाय नहुने भन्ने सिद्धान्त हामीले फैसलामा धेरै लेख्यौं। हाम्रो कानुनमा यो सिद्धान्त हो भनेर उल्लेख थिएन। अब भयो।

कसुरको तत्वबारे हामीले संहितामा लेख्यौं। यो पनि पहिलोपटक लेखिएको हो। षड्यन्त्र भनेको के हो? मतियार भनेको के हो? र रक्षा भनेको के हो? हामीले कानुनमै व्याख्या गर्यौं। यी कसुरका तत्व हुन्।

यो संहिता पहिलेका कानुन बिर्सिएर बनाइएको भने होइन।  पुराना प्रावधानलाई नै समयअनुकुल परिमार्जन गरिएको हो। ज्यान मार्न हुन्न, कुटपिट गर्न हुन्न, बहुविवाह गर्न हुन्न, लुट्न हुन्न। यी अपराध हुन् भन्ने त हामीकहाँ उहिलेदेखि थियो। तिनले निरन्तरता पाएकै छन्, ७०/८० प्रतिशत पुरानै छ। तिनलाई पुनर्परिभाषित गरियो र केही नयाँ मिसाइयो।

आजन्म कैदको व्यवस्था

केही कसुरमा मृत्युदण्ड दिनुपर्छ भन्ने आवाज अचेल निरन्तर उठ्ने गरेको छ। अहिले पनि नाबालिका बलात्कार लगायतका केही कसुरमा मृत्युदण्ड देऊ भन्ने सामाजिक दबाब छ। मृत्युदण्डको व्यवस्था भने  हामी गर्न सक्दैनौं।  मृत्युदण्ड नदिने अन्तर्राष्ट्रिय सन्धिहरूमा नेपालले सही गरेको छ, संविधानमा पनि मृत्युदण्ड दिइने छैन भनेको छ।

केही जघन्य अपराधहरू छन्, तिनका दोषीलाई २० वर्षमा छोडेर समाजको सुरक्षा हुन सक्दैन, पीडितमाथि न्याय पनि हुदैँन भन्ने हामी सबैलाई थाहा छ। त्यसैले, केही जघन्य अपराधबाट समाजलाई हरहालतमा सुरक्षा चाहिन्छ भनेर कठोर दृष्टि राखियो। केही कसुरमा बाचुन्जेल कैद भोग्नुपर्ने व्यवस्था संहितामा राखिएको छ।

अबदेखि यी कसुरमा दोषीहरू जीवनभर कैद बस्नुपर्नेछ:

१. बलात्कार गरी ज्यान मारे

२. क्रुर यातना दिए

३. निर्ममतापूर्वक ज्यान मारे

४. वायुयान अपहरण गरे वा वायुयान विष्फोट गरि ज्यान मारे

५. अपहरण या शरीर बन्धक गरी ज्यान मारे

६. सार्वजनिक रूपमा वितरण हुने पेय वा खाद्यपदार्थमा विष मिसाएर ज्यान मारे

७. कुनै जातजाति वा समुदायको अस्तित्व नै लोप गर्ने उद्देश्यले जातिहत्या गरे।

यसरी ठूलो परिणाममा क्षति हुनेलाई विशेष किसिमको अपराधमा भनेर आजन्म कैदको व्यवस्था गरिएको हो। यो मृत्युदण्डसरहकै सजाय हो। जिन्दगीभर जेल बस्नुपर्छ।

प्रकाशित मिति: ५ बैशाख २०७९, सोमबार